Uroki Burgundii Południowej, czyli Beaujolais odczarowane

Wbrew temu, co sugeruje tytuł, nie będzie to tekst, w którym pod niebiosa będziemy wychwalać burgundzkie pinoty (czy też najbardziej klasyczne wydania chardonnay). Chociaż prawdą jest, że finezji i uroku odmówić im nie sposób i wiele pochlebnych słów padło już na ich temat.

W ogniu tej pinotowej sławy nieśmiało próbuje ogrzać się gamay, najważniejszy szczep Burgundii Południowej - czyli Beaujolais. Tak, tego Beaujolais które nadal dużej części konsumentów kojarzy się jedynie z młodym winem, wypijanym w drugiej połowie listopada (nierzadko z trudnym do ukrycia grymasem na twarzy, no ale skoro taki zwyczaj…). A szkoda, ponieważ ten region ma do zaoferowania znacznie więcej. Aby to udowodnić, obalimy kilka mitów, które krążą na jego temat. Ale zacznijmy od początku.

Trochę geografii

Beaujolais to region położony (jak można było w łatwy sposób wydedukować z tytułu) w południowej części Burgundii. Jest to opis jedynie administracyjny, ponieważ pod względem klimatu, topografii oraz geologii jest to odrębny region. Beaujolais rozciąga się na terenie o powierzchni szerokości 10 i długości 150 km od miasta Macôn aż po Lyon, wzdłuż zachodniego brzegu rzeki Saony. Jest to region podzielony przez naturę, a dokładniej obecność rzeki Nizerand, na dwie części.

Podział widoczny jest również w strukturze podłoża, a co za tym idzie - w ogólnej stylistyce win. Na północy, na wzgórzach, dominuje granit z domieszką gliny i wapieni, na południu z kolei występuje głównie glina i piaskowiec (oraz bardziej płaskie tereny). W przypadku win z północnej części możemy spodziewać się większej złożoności i bogatszej struktury, natomiast z południowej - profilu znacznie lżejszego i bardziej owocowego. Winnice występują głównie na południowych i wschodnich stokach, co zapewnia dobre nasłonecznienie od wiosny do jesieni.

W Beaujolais panuje klimat kontynentalny o ciepłym okresie wegetacji. Są to doskonałe warunki do tego, aby w winogronach wytworzyły się charakterystyczne, intensywnie owocowe aromaty. Na warunki klimatyczne wpływa kilka czynników:

• chłodne kontynentalne masy powietrza, które zimą mogą wywoływać przymrozki trwające aż do wiosny,
• napływ powietrza znad oceanu oraz bliskość rzeki Saony, łagodzące amplitudy temperatur,
• masy ciepłego powietrza znad Morza Śródziemnego, które powodują ocieplenie.

Obecność gór w północnej części regionu również nie jest bez znaczenia. Ochraniają niejako winogrady i pozwalają na doprowadzenie do nich ciepłego powietrza z zachodu, które ogrzewa i osusza krzewy i jest określane jako foehn. Na obszarach uprawy winorośli występują niewielkie opady, istnieje ryzyko upałów oraz gwałtownych burz.

MIT 1: Beaujolais to region w którym produkuje się tylko czerwone wina.

FAKT: W Beaujolais produkuje się wina czerwone, ale także białe i różowe.

Czyli słowo o odmianach w Beaujolais. Kluczową odmianą Beaujolais jest gamay - krzyżówka odmian pinot noir oraz gouais blanc. Szacuje się, że na tym terenie występuje od XVII wieku. Jeszcze przed wystąpieniem epidemii filoksery była dość mocno rozpowszechniona na terenie całej Francji. Po zażegnaniu kryzysu, wywołanego przez tego szkodnika, powierzchnia nasadzeń spadła ponad 5-krotnie. Połowa tego co pozostało przypada właśnie na Beaujolais, gdzie jest to 98% wszystkich odmian (reszta to chardonnay oraz niewielkie ilości aligoté). Gamay występuje w formie licznych klonów. Ten “właściwy”, który stoi za winami z Beaujolais, nosi nazwę Gamay Noir à Jus Blanc. Wiele pozostałych nawet nie jest związanych z Beaujolais. Niektóre klony, określane jako teinturiers, charakteryzują się obecnością czerwonego miąższu i bywały niegdyś stosowane w kupażach jako składnik barwiący. Nadal można je spotkać w apelacjach Mâconnais i Touraine.

Z gamay powstają głównie wina czerwone oraz w znacznie mniejszym stopniu wina różowe. Najlepsze rezultaty odmiana ta przynosi na podłożu zawierającym granit, chociaż dobrze adaptuje się również do innych warunków glebowych (a warto wspomnieć, że różnorodność gleb w Beaujolais jest ogromna). Krzewy w winnicach tradycyjnie prowadzone są “na głowę”, ale wielu winiarzy testuje także inne metody. Podczas wzrostu konieczna jest kontrola wielkości plonów - odmiana jest plenna, jednak zbyt duża ilość owoców może negatywnie wpłynąć na jakość późniejszego wina. Owoce gamay dojrzewają wcześnie, co przekłada się na intensywną owocowość w winie oraz obecność nut kwiatowych i przyprawowych (takich jak np. pieprz).

Gamay na medal

Wina z odmiany gamay powstają w różnych miejscach świata. Okazją do ich poznania i docenienia w świecie jest konkurs organizowany od 2010 roku przez Beaujolais Wines’ Federation i International Competitions Organizer - The Concours International du Gamay. Biorą w nim udział wina z gamay nie tylko z Francji, ale również z Włoch, Szwajcarii a nawet Brazylii.

Chardonnay

W Beaujolais uprawia się także białe odmiany: chardonnay i aligoté (w bardzo małym procencie). Chardonnay rośnie na północy (granicząc z apelacją Mâcon) oraz na południowym zachodzie od Villefranche-sur-Saône. Powierzchnia występowania tej odmiany przypomina trójkąt - pomiędzy Liergues, Le Bois d’Oingt i Bully. Wśród wszystkich nasadzeń stanowi jedynie 2%. Jednak biorąc pod uwagę jak bardzo białe wina z Beaujolais smakują konsumentom, coraz więcej producentów w regionie decyduje się na tworzenie win z tej odmiany.

Zróżnicowanie rodzajów gleb sprzyja temu, aby odnaleźć znakomite siedliska dla chardonnay, które preferuje gleby mniej urodzajne, z wapieniami i marglami. W klimacie umiarkowanym, jaki panuje w Beaujolais, z chardonnay powstają wina o pełniejszym, krągłym ciele oraz aromatach cytrusów i owoców takich jak brzoskwinie. Niektóre z nich wykazują potencjał do dłuższego dojrzewania.

MIT 2: Z Beaujolais pochodzą tylko młode wina, pite tradycyjnie w drugiej połowie listopada.

FAKT: W Beaujolais powstają klasyczne wina, w obrębie 12 jakościowych apelacji.

O co chodzi z tym Beaujolais nouveau, zwanym także Beaujolais primeur, i skąd jego względnie zła sława? Sama idea świętowania pojawienia się nowego wina nie jest nouveau, ale koncept podzielenia się tą tradycją ze światem, na szerszą skalę i w sposób komercyjny - już stosunkowo tak. Pomysł narodził się w połowie XX wieku, a spopularyzowany został w latach 70 i 80. Za sprawcę tego zamieszania uznawany jest Georges Duboeuf, który zajmował się popularyzacją Beaujolais w świecie. Można przypuszczać, że to właśnie on wymyślił określenie Beaujolais nouveau.

Szczyt popularności przypadł na rok 1992, kiedy to aż połowa ilości wina, wyprodukowanego zgodnie z przepisami apelacji AC, przypadała właśnie na Beaujolais nouveau i generowała dla producentów olbrzymie zyski. Moda na świętowania związana z Beaujolais nouveau tak bardzo się rozpowszechniła, że wzrastające zapotrzebowanie trudno było zaspokoić produkcją na dotychczasowym poziomie. Na skutek tego wielkość produkcji znacząco wzrosła (bo wzrosnąć musiała, sprzedaż tego wina przynosiła duże zyski), jednak stało się to niestety kosztem wprowadzania na rynek wina o coraz niższej jakości.

W świadomości wielu konsumentów obraz wina z Beaujolais, masowo produkowanego, taniego i kwaśnego utrwalił się na tyle mocno, że niechętnie sięgają oni po wina z tego regionu, mimo że Beaujolais nouveau już od przełomu wieków straciło na popularności i znaczeniu, a region Beaujolais ma do zaoferowania znacznie więcej. W jego obrębie powstają klasyczne wina z odmiany gamay, głównie czerwone, ale również różowe. Stanowią one większość całkowitej produkcji wina w tym regionie.

MIT 3: Wina z Beaujolais to niska jakość, masowa produkcja, po co to kupować?

FAKT: W obrębie apelacji Beaujolais, szczególnie gminnych cru, powstają wina wysokiej jakości, które często dorównują tym z Burgundii, ale kosztują znacznie mniej.

Poza “listopadowym” Beaujolais nouveau oraz podstawowymi dla Beaujolais apelacjami (AOC Beaujolais i AOC Beaujolais Villages) istnieją jeszcze Crus, czyli apelacje gminne, które obejmują najlepsze siedliska dla gamay. Jest ich 10 i każda z nich wyróżnia się wyjątkowymi cechami. Wina z Cru Beaujolais to klasyczne wina - w rozumieniu technologii produkcji oraz przeciwieństwo kategorii nouveau. Poniżej krótki opis poszczególnych crus.

Brouilly, Cote de Brouilly – to właśnie tutaj odnotowano najstarsze uprawy winorośli w Beaujolais, istniejące już w czasach rzymskich. Jest to największe cru w Beaujolais z winnicami położonymi wokół Mount Brouilly. Powstają tu wina o najmocniejszej budowie i strukturze. Warto wiedzieć, że wina z oznaczeniem Cotes de Brouilly pochodzą z oddzielnej apelacji, której winnice położone są na zboczach wzgórza, a wina odznaczają się wyższą koncentracją i większą trwałością.

Chénas

– najmniejsze spośród cru beaujolais, położone na północy. Winnice położone są w obrębie dwóch miejscowości: Chenas oraz La Chapelle de Guinchay.

Chiroubles – apelacja najwyżej położona w Beaujolais, z glebami bogatymi w granit, łupki i porfir. Powstają tu wina najbardziej lekkie i odświeżające, stąd może wynikać opinia, że to cru najbardziej “w stylu Beaujolais”.

Fleurie – niektórzy twierdzą, że to cru ma najpiękniejszą nazwę spośród wszystkich francuskich apelacji. Winorośl rośnie na glebach bogatych w piasek i glinę (zależnie od części apelacji). Wina tu powstające mają wyraźne nuty kwiatowe, charakteryzuje je także wysoka cena.

Juliénas – jedno z bardziej północnych crus. Winnice zajmują powierzchnię ponad 500 ha. Wina z apelacji Julienas mają mocną budowę.

Morgon – cru położone wokół gminy Ville-Morgon. Od nazwy tej apelacji pochodzi określenie na proces dojrzewania wina z Beaujolais, skutkujący uzyskaniem stylistyki przypominającej wina z pinot noir - il morgonne. Tutejsze gleby pozwalają na osiągnięcie najbardziej optymalnej dojrzałości, a wina są bardziej złożone, skoncentrowane i długowieczne w porównaniu do innych crus.

Moulin-à-vent – nazwa apelacji pochodzi od okolicznego młyna (w tłumaczeniu nazwa oznacza właśnie młyn). Z owoców rosnących na zboczach wzgórza, powstają wina uznawane za jedne z najbardziej długowiecznych wśród crus Beaujolais. Wysoki stopień koncentracji oraz właśnie długowieczność składają się na obraz win z tej apelacji, najmniej typowy dla Beaujolais, za to przypominający pinot noir. Te cechy wpływają także na dość wysoką cenę tychże win.

Saint-Amour – apelacja stworzona później niż pozostałe crus. Jedna z teorii mówi, że została nazwana na cześć rzymskiego żołnierza, który ledwo uszedł z życiem w czasie wojny, a w wyniku tego przyjął Chrześcijaństwo i założył misję, a po śmierci został kanonizowany jako St-Amour.

Regnie – jedna z najmłodszych apelacji. Winnice są położone wysoko i najbardziej na zachód spośród pozostałych. Wina przypominają bardziej Beaujolais Village, chyba że do ich produkcji przywiązuje się wyjątkowo dużą staranność.

MIT 4: Beaujolais to synonim kwaśnego, cierpkiego wina, które nie sprawia przyjemności.

FAKT: Wina z Beaujolais charakteryzuje intensywnie owocowy aromat i niski poziom tanin.

Trochę technologii - Maceracja węglowa i semi-węglowa

Tym co wyróżnia wina z Beaujolais (chociaż można powiedzieć szerzej - wina z odmiany gamay, także te z innych regionów Francji) jest nie tylko sama odmiana winorośli, ale też sposób prowadzenia procesu fermentacji. Najbardziej rozpowszechnioną metodą jest maceracja węglowa (lub semi-węglowa). Polega na fermentacji w środowisku beztlenowym (lub niemal beztlenowym). Owoce po zbiorach, często w całych kiściach, trafiają do zbiornika/kadzi wcześniej oczyszczonego, niejako “przepłukanego” dwutlenkiem węgla. Dzięki temu cały proces fermentacji przebiega bezpośrednio wewnątrz owocu, bez udziału drożdży, za to z udziałem enzymów wewnątrzkomórkowych. W praktyce jest to bardzo trudne do uzyskania w warunkach produkcji komercyjnej i wymaga starannego ręcznego zbioru. Owoce znajdujące się na dnie zbiornika pękają pod ciężarem i uwalniają soki, w których w kontakcie z drożdżami z powierzchni skórek owoców, rozpoczyna się standardowa fermentacja. Czas trwania takiego procesu waha się od jednego do trzech tygodni, zależnie od temperatury. Efektem jest uzyskanie wina o intensywnie owocowych aromatach i lekkiej budowie.

MIT 5: Beaujolais to mało znany, gorszy krewniak Burgundii.

FAKT: Beaujolais to region, słynący z największego zróżnicowania podłoża w całej Francji, wyróżniony przez UNESCO.

Wróćmy na chwilę do podstaw, a właściwie do… podłoża. Różnorodność rodzajów gleb w Beaujolais zasługuje na chwilę uwagi. W tym regionie opisano i sklasyfikowano ponad 300 rodzajów, dzięki czemu jest on uznawany za najbardziej zróżnicowany i bogaty pod względem geologicznym region winiarski Francji. W latach 2009-2018 na zlecenie Inter Beaujolais oraz we współpracy z Izbą Rolniczą Rodanu, przeprowadzono kompleksowe badania gleb w regionie. Pozwoliło to opracować geologiczny obraz winnic i stworzyć szczegółowe opracowanie kartograficzne, z którego okoliczni winogrodnicy chętnie korzystają w codziennej pracy.

W roku 2018 Beaujolais, ze względu na swoje unikatowe terroir i zróżnicowane gleby, zostało sklasyfikowane jako UNESCO global Geopark (jest to siódme takie miejsce we Francji).

Popularyzowanie regionu

W Beaujolais powstały inicjatywy, które mają na celu popularyzowanie regionu, zarówno wśród mieszkańców kraju, jak również za granicą. Jedną z nich jest festiwal Bienvenue en Beaujonomie, organizowany przez Inter Beaujolais we współpracy z lokalnymi producentami. Jego celem jest promowanie regionu poprzez spotkania, głównie “przy stole”, w wyjątkowej atmosferze, przy tworzonych tutaj winach oraz tradycyjnej, ale też bardziej nowoczesnej kuchni regionalnej.